Anayasa Nedir?

İnsan topluluğunun oluştuğu günden bu yana anayasa metinleri daima var olmuştur. Anayasalar, bireyin toplumla barışını sağlayan ve toplum içinde temel yaşam kurallarını belirleyen; bununla birlikte devleti inşa eden, bireyin devlet karşısındaki konumunu belirleyen metinlerdir. Bu kapsamda çağdaş anayasa anlayışına göre anayasalar "temel hak ve özgürlükler" ile "devletin organları" kategorilerinden meydana gelir.

İki tarafın bir araya gelmesiyle sözleşmeler; ikiden fazla tarafın bir araya gelmesiyle kararlar; toplumun bir araya gelmesiyle ise anayasalar oluşturulur. Anayasaların oluşmasıyla birlikte, toplum meşru gücünü kazanır ve bireylerin birbirlerine olan bağlılığı kurulur. Bu noktadan sonra topluma uyum sağlamayan bireyler, anayasaların yaptırım gücüyle karşı karşıya kalarak toplumdan dışlanır. Buna en net örnek olarak ceza hukuku; öncelikle bireylerin toplumdan dışlanması ardından topluma kazandırılmasını sağlayan, devletin ve dolayısıyla anayasanın demir yumruğudur.

Anayasa kanunların kanunudur, bir kanunun yapım aşamasında bağlı olunan yegane metin yürürlükteki anayasa metnidir ve her ne kadar anayasaların amacı toplum düzenini oluşturmak, kurmak olsa da; anayasa maddelerinin hiçbirisi doğrudan uygulanmaz. Türk Ceza Kanunu, Türk Medeni Kanunu, Türk Borçlar Kanunu gibi pek çok kanun anayasa maddelerinin uygulamaya dökülmesini sağlayan spesifik, teknik, uygulama kanunlarıdır. Bu nedenle; örneğin bir ceza yargılamasında verilecek olan hüküm; Anayasa'nın 38. maddesine göre değil, Türk Ceza Kanunu'nun 106. maddesine göre kurulur.

Neticeten, anayasalar toplumu oluşturan yegane metinlerdir. Kimi anayasalar yazılı olabileceği gibi kimi anayasalar (örneğin İngiltere Anayasası) yazısız olarak varlığını sürdürür. Şu an yürürlükte bulunan 1982 tarihli Anayasamız; 21'i geçici madde toplam 198 maddeden oluşur. Bu 198 maddenin ilk 3 maddesi ise 4. madde ile birlikte koruma altına alınmış ve değiştirilmesi yasaklanmıştır. Yazımızın devamında değiştirilemez maddelerin değiştirilmesinin mümkün olup olmadığına açıklık getireceğiz.

Sivil Anayasa Nedir?

Anayasa hukuku açısından, modern anayasaların tamamı sivildir. Yukarıda açıklandığı üzere anayasalar; ortak yaşama gayesine sahip sivillerin bir araya gelerek oluşturduğu, karşılıklı hak ve özgürlükleri sınırlandıran, toplumun her kesimi için ortak bir payda oluşturan metinlerdir. Bu nedenle teknik olarak anayasal güce sahip bir metne, teorik olarak anayasa niteliği kazandıran unsurlardan en önemlisi sivillerin bir araya gelerek anayasa oluşturmasıdır.

Anayasa Nasıl Değiştirilir?

Anayasa değişikliği diğer kanunlardan farklı olarak çeşitli usuli işlemlere tabidir. Hiç şüphesiz anayasa değişikliğini yapmaya yetkili yegane kurum Türkiye Büyük Millet Meclisidir. Anayasa değişikliği süreci ise temelde şu aşamalardan ibarettir:

-Değişik Anayasa Teklif Taslağının Oluşturulması: Her şeyden önce değiştirilmesi istenen anayasanın, nasıl bir hal alacağı ve hangi hükümleri ihtiva edeceği belirlenir. Taslağın oluşturulması uygulamada anayasa hukuku ve siyaset bilimi profesörlerinin tavsiyeleri dikkate alınarak hazırlanır.

-Teklifin Meclise Sunulması: Oluşturulan teklif metni meclis genel kuruluna sunulur. Hukuken bu işleme "anayasa değişikliği teklifi" adı verilir. Anayasa değişikliği teklifinin sunulması için, 200 milletvekilinin imzası gerekir.

-Sunulan Teklifin Kabul Edilmesi: Anayasa değişikliği teklifi genel kurula sunulmasından itibaren, teklifin meclisce kabul edilmesi gerekir. Kabul işlemi ise 360 (3/5) milletvekilinin oyuyla mümkündür.

-Anayasa Metninin Kabul Edilmesi: Meclisce kabul edilen teklifin son halini alması için komisyonlara bırakılarak çalışmalar yürütülür. Çalışmalar neticesinde anayasa değişikliğinin son hali meclis genel kuruluna oylanmak üzere getirilir. Bu aşamadan sonra 3 ihtimal bulunur:

-360'dan daha az milletvekilinin onaylaması: teklif reddedilir.

-360'dan fazla 400'den az sayıda milletvekilinin onaylaması: teklif kabul edilir ve Cumhurbaşkanına gönderilir. Cumhurbaşkanı teklifi ya halkoyuna sunar ya da tekrar görüşülmek üzere geri gönderir. Doğrudan kabul ederek yürürlüğe koyması mümkün değildir.

-400 ve daha fazla milletvekilinin onaylaması: teklif kabul edilir ve Cumhurbaşkanına gönderilir. Cumhurbaşkanı teklifi ya halkoyuna sunar ya da doğrudan yürürlüğe koyar. Tekrar görüşülmek üzere geri göndermesi mümkün değildir.

Teklifin halkoyuna sunulması halinde, bilindiği üzere referandum yapılır. Referandumda geçerli oyların %50'nin 1 fazlası değişikliği kabul ederse, anayasa değişikliği yürürlüğe girer.

Görüldüğü üzere, anayasa değişikliğinin yapılmasında kilit nokta siyasi partilerin meclisteki koltuk sayısıdır.

Anayasanın İlk 3 Maddesi Değişemez, Peki Ya 4. Madde?

1982 Anayasasının en önemli özelliklerinden birisi sert bir anayasa olmasıdır. Sert anayasalar, içerisinde değiştirilemez hükümler barındırır ve normal değişim usulleri de oldukça meşakkatli bir süreçtir. Merak edilen en önemli hususlardan birisi, yıllardan bu yana tartışmasını sürdüren ve güncelliğini asla yitirmeyen anayasanın 4. maddesidir:

"Madde 4 - Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. "

Madde metninden anlaşılacağı üzere anayasanın ilk 3 maddesi hiçbir suretle değiştirilemez. Ancak teknik olarak anayasa'nın 4. maddesinin kaldırılmasının önünde bir engel yoktur. Dolayısıyla öncelikle 4. maddenin ve takiben diğer 3 maddenin değiştirilmesi söz konusu olabilir. Duayen anayasa hukukçuları, anayasanın 4. maddesinin değiştirilmesinin ilk 3 maddenin değiştirme amacını taşıyacağını, dolayısıyla 4. maddenin diğer 3 maddeyle bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiğini ve neticeten anayasanın 4. maddesinin değiştirilemeyeceğini kabul ederler.

Neticeten, anayasanın ilk 3 maddesi devletin temel niteliklerini, milleti var eden unsurları, bayrağı, istiklal marşını, devletin şeklini, yönetim biçimini ihtiva eder. Anayasanın ilk 3 maddesi, milletin tamamının ortak paydası olan ve hiç kimsenin karşı çıkmayacağı, aksine korumak için göğsünü siper edeceği, kurtuluş savaşından bu yana varlığını kutsal saydığı değerlerdir. Bu nedenle anayasanın ilk 3 maddesinin değiştirilmesi, herhalde ancak ve ancak cebren mümkün(!) olabilecektir.

Sonuç

Anayasalar toplumun temelini inşa eden hukuki metinlerdir. Bu nedenle olağanüstü öneme sahiptirler. Sivil anayasa ise toplumun tamamının temsil edilerek hazırlandığı anayasadır. Anayasanın değiştirilmesi, yukarıda anlatıldığı üzere ciddi siyasi ve ekonomik bir süreç gerektirir. Anayasanın ilk 3 maddesinin değiştirilmesi teknik olarak mümkün görünse de toplum nezdinde değiştirilmesi mümkün değildir.

Olgun Hukuk Bürosu

Tazminat-İdare-Ceza Hukuku Departmanı

Av. Rabia Kıraç & Av. Ramazan Bal

Stj. Av. Mücahit Kaynarca

DETAYLI BİLGİ İÇİN

TELEFON VE WHATSAPP:+90 (553) 048 68 12

MAİL ADRESİ : olgunhukukburosu@gmail.com