657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda memurlar, kamu tüzel kişiliğini haiz kurumlar bünyesinde asli ve sürekli kamu hizmetinin yürütülmesinde görevlendirilenler olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda örneğin, bir kamu kurumunda kamu hizmeti olarak nitelendirilemeyecek işlerin yürütülmesi (temizlik vs.) memurluk sıfatının kazanılması için yeterli olamaz. Memurlar genellikle hiyerarşik bir yapılanma içerisinde üstlerinden aldıkları emir ve talimatlara uygun davranarak kamu görevini yerine getirirler. Bu yazımızda devlet memurlarının disiplin soruşturması geçirmesine neden olacak eylemleri, disiplin soruşturma sürecini ve alınacak disiplin cezalarını genel hatlarıyla anlatacağız.

DİSİPLİN CEZASI TÜRLERİ

Devlet memurlarına eylemlerinin ağırlığına göre; uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma cezaları verilmektedir.

1. Uyarma: Devlet memuruna verilebilecek cezalardan en hafifidir. Bu durumda memura, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiği yazılı olarak bildirilir. 657 Sayılı DMK’nın 125. Maddesinde uyarma cezasını gerektiren fiiller sayılmıştır.

2. Kınama: Devlet memuruna, davranış ve görevinde kusurlu olduğunun yazılı olarak bildirilmesidir. Daha önce uyarma cezası alan memurun, tekerrür süresi içerisinde ikinci kez uyarma cezasını gerektiren bir fiil işlemesi halinde de kınama cezası verilir. Bununla birlikte hangi eylemlerin kınama cezasını gerektirdiği de DMK’nın 125. Maddesine sayılmıştır.

3. Aylıktan Kesme: Memurun brüt aylığından 1/8-1/30 arasında ücret kesintisi yapılmasıdır. Ücret kesintisi oranı fiilin ağırlığına göre değişip, disiplin amirleri tarafından belirlenmektedir. Daha önce kınama cezası alan memurun, tekerrür süresi içerisinde ikinci kez kınama cezasını gerektiren bir fiil işlemesi halinde aylıktan kesme cezası verilir. Aylıktan kesme cezasını gerektiren diğer fiiller DMK’nın 125. Maddesinde sayılmıştır.

4. Kademe İlerlemesinin Durdurulması: Kademe ilerlemesinin durdurulması halinde, memurun bulunduğu kademenin üstüne geçmesi 1-3 yıllığına durdurulur. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası memurun bağlı bulunduğu kurumda yer alan disiplin kurulu tarafından verilen karar ile mümkündür. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası verilebilecek haller DMK’nın 125. Maddesinde sayılmıştır.

5. Devlet Memurluğundan Çıkarma: Devlet memurluğundan bir daha atanmamak üzere çıkarılma olarak tanımlanmaktadır. Devlet memurluğundan çıkarma, disiplin amirlerinin talebiyle, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu tarafından verilecek kararıyla mümkündür. Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiiller de DMK 25. Maddesinde sayılmıştır.

DİSİPLİN CEZASI SORUŞTURMA SÜRECİ

Disiplin cezasının verilebilmesi için hiç şüphesiz soruşturma aşaması yürütülüp, memurun ceza gerektiren eylemi işlediği hususunda kanaat oluşturulmalıdır. Disiplin cezasının memurun özlük dosyasına işleyip hukuki bir anlam ifade edebilmesi için bu soruşturma (ve gerekiyorsa kovuşturma) aşamalarının tamamlanması gerekir. Soruşturma süreci genel olarak şu aşamalardan ibarettir:

-Disiplin Suçu İddiasının Öğrenilmesi: Memur hakkında bir disiplin soruşturması başlatılabilmesi için memurun disiplin cezası gerektiren bir fiili işlediğine dair soruşturma yapmaya yeter derecede şüphe oluşturan olgular bulunmalıdır. Örneğin, basına yansıyan bir haber, kurumda yayılan söylentiler, ihbar gibi hallerde disiplin amiri tarafından soruşturma başlatılabilir.

-Soruşturmacı Tayin Edilmesi: Soruşturmanın başlatılmasıyla birlikte, disiplin amiri kurum içerisinde uygun bulacağı bir görevliyi soruşturmacı olarak tayin eder. Bu noktadan itibaren soruşturmacı, bir dosya oluşturmak üzere soruşturma sürecini yürütür.

-Memurun Savunmasının Alınması: Memurdan yazılı savunmasını vermesi için en az 7 gün süre tanınır. 7 günlük süre içerisinde savunma vermemesi halinde savunma hakkından vazgeçtiği sayılarak, soruşturmaya devam edilir. Savunma hakkı anayasal bir hak olduğundan, usulüne uygun bir şekilde savunması alınmayan memur hakkında verilecek disiplin cezaları iptal edilebilir.

-Soruşturma İşlemlerinin Yürütülmesi: Soruşturma konusu eylemle ilgili olarak, ilgili evrakların talep edilmesi, tanık dinlenmesi, ifade alınması, keşif yapılması ilgili kurumlardan belge incelemesi yapılması gibi faaliyetlerle soruşturma aşaması yürütülür.

-Ceza Tayini İçin Karar Verilmesi: Soruşturmacı tarafından yürütülen sürecin tamamlanmasıyla birlikte, dosya disiplin amirine tevdi edilir.

a. Uyarma, kınama veya kademe ilerlemesinin durdurulması hallerinde soruşturma dosyası disiplin amirine tevdi edilir. Disiplin amiri 15 gün içerisinde dosya kapsamına uygun ceza tayininde bulunur.

b. Fiil kademe ilerlemesinin durdurulmasını gerektiriyorsa, dosya 15 gün içerisinde disiplin kuruluna tevdi edilir. Disiplin kurulu da kararını 30 gün içerisinde bildirir.

c. Meslekten çıkarma cezalarını gerektiren fiillerde ise, dosya memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kuruluna tevdi edilir. Yüksek disiplin kurulu 6 ay içerisinde kararını bildirmekle yükümlüdür. Yüksek disiplin kurulları gerekli gördüğü durumlarda, ayrıca kovuşturma yapmaya da yetkilidir. Bu aşama tıpkı soruşturma aşamasında olduğu gibi fiilin sübutuna etki eden olguların toplanıp değerlendirilmesi için yürütülen bir aşamadır.

SORUŞTURMADA ZAMANAŞIMI SÜRELERİ

Memurun işlediği fiil nedeniyle yaptırım uzun süre yaptırım tehdidi altında kalmasını önlemek amacıyla soruşturma işlemlerinin başlatılması ve ceza verilmesi için ayrı ayrı zamanaşımı süreleri düzenlenmiştir. Buna göre;

1. Fiil; uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiriyorsa, fiilin işlenmesinden itibaren 1 ay içerisinde soruşturmanın başlatılması gerekir. Aksi halde disiplin amirinin soruşturma başlatma yetkisi sona erer. Memurluktan çıkarma cezasını gerektiren fiillerde ise soruşturmanın başlatılması için zamanaşımı süresi 6 ay olarak belirlenmiştir.

2. Fiilin gerektirdiği cezaya bakılmaksızın, her ne suretle olursa olsun fiil işlendikten itibaren 2 yıl içerisinde disiplin cezası verilmezse, bu tarihten itibaren ilgili makamların yetkisi sona erer.

DİSİPLİN CEZASI ALIRSAM NE OLUR?

Disiplin cezalarının verilmesi halinde verilen cezanın niteliğine bakılmaksızın, ilgili husus memurun özlük dosyasına işlemektedir. Disiplin cezalarının türlerine göre doğuracağı sonuçlarda değişmektedir:

1. Uyarma Cezası: Tek başına uyarma cezası, yalnızca memura dikkatli olması gereğinin bildirilmesinden ibaret olduğundan herhangi bir sonuç doğurmaz. Yalnızca memurun tekerrür süresi içerisinde işleyeceği, uyarma cezasını gerektiren başka bir fiilin varlığı halinde verilecek ceza kınama cezası olacaktır.

2. Kınama Cezası: Kınama cezası da tıpkı uyarma cezasında olduğu gibi tekerrür süresi içerisinde ikinci kez işlenmesi halinde bir seviye ağır cezanın (aylıktan kesme) uygulanmasına neden olur.

3. Aylıktan Kesme Cezası: Aylıktan kesme halinde memurunun brüt maaşının 1/8-1/30’nun kesilmesine neden olur. Ayrıca tekerrür süresi içerisinde ikinci kez bu cezayı gerektiren fiil işlenirse kademe ilerlemesinin durdurulması cezası verilir.

4. Kademe İlerlemesinin Durdurulması: Cezanın verildiği tarihten itibaren, disiplin kurulunun 1 ila 3 yıl arasında belirleyeceği bir süre boyunca memurun kademesi ilerletilmez. Ayrıca tekerrür halinde bir seviye üst ceza (memurluktan çıkarma) verilir.

5. Memurluktan Çıkarma: Memurun yaptığı fiil nedeniyle memuriyetinin son bulmasıdır. Memurluğa son verilmesi halinde kişinin tekrar memur olması mümkün değildir. Bu nedenle memurluktan çıkarma soruşturmasının özenle takip edilmesi gerekir.

DİSİPLİN CEZALARINA KARŞI DAVA AÇABİLİR MİYİM?

Disiplin cezalarının tamamına karşı hiç şüphesiz iptal davası açmak mümkündür. 2010 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle birlikte, disiplin cezalarının tamamına karşı yargı yolu açılarak anayasal güvence altına alınmıştır (Anayasa, 129/3). İptal davası kural olarak idari işlemin tebliğinden itibaren 60 günlük süreye tabidir. Dava idare mahkemelerinde açılır.

SONUÇ

Devlet memuriyeti statüsü, bireyler için kaybı büyük sonuçlar doğuran bir hak niteliğine dönüşmüştür. Dolayısıyla memurluğun ifası sırasında yapılacak iş ve işlemlerin hukuka uygun olarak yapılması statü kaybının önüne geçer. Ayrıca devlet memurlarının Türkiye Cumhuriyeti Devletini temsil ettiğinin bilinciyle onurlu ve vakarlı şekilde hareket etmesi; meslek etiğinin en temel gereğidir. Tüm bunlar bir yana; 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda düzenlenen disiplin cezası gerektiren eylemler, ne yazık ki, olması gerekenden çok daha ağır hükümler ihtiva etmektedir. Bu hususun nedeni ise hiç şüphesiz Devlet Memurları Kanunu’nun 125. Maddesinin hazırlandığı dönemde (1982 yılı) yaşanan siyasi ve toplumsal olaylardır. Örneğin bir devlet memurunun siyasi partiye üyeliğinin bulunduğu gerekçesiyle, disiplin cezalarından en ağırı olan, bir daha geri alınmamak üzere memuriyetten çıkarma cezasının verilmesi insan hakları açısından tartışma yaratabilir. Maalesef Türkiye'de köklü kurumlar iğdiş edilmiş, ahlaki, edebi kurallar yıpratılmış, menfaati, arzusu ve yandaşı olduğu düşüncenin veya zümrenin kazanması için pervasız ve umarsız hareket eden bireylere sahibiz. Kuralları her an hiçe sayan, adalete yeterli ehemmiyeti vermeyen toplumsal dökülüşümüze karşı; devlet örgütlenmesinin iskeletini oluşturan memur mevzuatının sertliği anlaşılabilir bir tutum olmaktadır. Tüm bunlara ek olarak belirtmeliyiz ki, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu ve içerisinde yer alan disiplin hükümleri çatı hüküm niteliğindedir. Söz konusu kanunun uygulanması için kamu tüzel kişileri, kendi kurumlarında uygulanmak üzere disiplin yönetmeliği çıkarmaya yetkilidir. Dolayısıyla bir disiplin cezası tehdidiyle karşı karşıya kalan memurun bünyesinde çalıştığı kurum yönetmeliğini de dikkatle incelemesi gerekir. Süreç oldukça yıpratıcı geçeceğinden ve hukuki yönden ağır sonuçlar doğurabileceğinden, alanında uzman bir avukatın desteğinin alınması maddi/manevi zararların doğmasının önüne geçer.

Olgun Hukuk- Av. Ümit OLGUN

Tazminat-İdare-Ceza Hukuku Departmanı

Av. Rabia Kıraç

DETAYLI BİLGİ İÇİN

TELEFON VE WHATSAPP:+90 (553) 048 68 12

MAİL ADRESİ: olgunhukukburosu@gmail.com