Sosyal güvenliğin sağlanması Devlet’in Anayasa’da belirtilen ödevlerindendir. Devlet, sosyal güvenlik sistemi ile vatandaşlarının, hayatları boyunca karşılaşacakları çeşitli risklere karşı korunmasını sağlar. Bu riskler, hem kendimiz hem de çevremiz adına hayat kalitemizi düşürecek; hastalanma, ölüm, yaşlanma ve sakatlanma gibi olasılıklardır.

Başımıza gelecek bu kötü durumlar karşısında sosyal güvenlik sisteminden yararlanması, bazı şartlara tabi tutulmaktadır. Bu şartlar prim ödeme gün sayısı ve sigortalılık süreleri bakımından değişkenlik göstermektedir. Aranan şartlara göre her biri, bir riske karşılık gelen sigorta kolları, uzun vadeli ve kısa vadeli olmak üzere ikiye ayrılır. Ölüm sigortası, kişilerin hayatlarında karşılaşacakları tek mutlak risk olan ölüme karşılık gelen bir sigorta koludur. Uzun vadeli sigorta kollarından olup bir kimse öldükten sonra onun yakınlarına sağlanacak hakları kapsamaktadır.

KİMLERİN ÖLÜM SİGORTASI VARDIR?

Ölüm sigortası; bir kimse öldüğünde onun geride kalan yakınlarına, ölüm sebebiyle düşecekleri maddi zorluklar karşısında desteklemeyi amaçlar. Sadece sigortalı kimselerin ölümü halinde bu haklar söz konusu olur.

Ölüm sigortasından sağlanan hakları kazanmak için belli başlı şartlar aranmaktadır. İlk şart, sigortalı kişinin ölümü veya hakkında verilecek gaiplik kararıdır. Diğer bir şart ise; en az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları priminin bildirilmiş olmasıdır. Sigortalılık süresi bakımından ise aranan bir şart yoktur.

5510 sayılı Kanun’un 4/I-b bentleri kapsamındaki sigortalılar için bunlara ek bir şart getirilmiştir. Bu sigortalıların hak sahiplerine, ölüm aylığının bağlanabilmesi için ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dâhil kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime ilişkin her türlü borcunun ödenmiş olması gerekir.

Bunların yanında, aynı Kanun’un 4/1-(a) bendindeki sigortalıların ölümü halinde, geride kalan hak sahiplerinin ölüm sigortasının sağladığı haklardan yararlanmaları, ikinci bir yolla mümkündür. Buna göre; her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup da toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olan 4/1-(a) sigortalıların hak sahipleri, bu kolaylaştırılmış yolla da ölüm sigortasından sağlanan haklardan yararlanabileceklerdir.

ÖLÜM SİGORTASI HANGİ HAKLARI SAĞLAR?

Sigortalı bir kimsenin ölümü halinde, geride kalanların ölüm sigortası ile edinebileceği haklar şunlardır: Ölüm aylığının bağlanması, ölüm toptan ödemesinin yapılması, evlenme ödeneğinin verilmesi ve cenaze ödeneğinin verilmesi.

-Evlenme ödeneği, ölen sigortalının ölüm aylığı bağlanmış olan kız çocuklarının talebiyle bir defaya mahsus olmak üzere verilir. Bu ödeme aslında, kız çocuklarının alacağı iki yıllık ölüm aylığı tutarının toptan ödemesidir.

-Cenaze ödeneği, malullük veya yaşlılık aylığı almaktayken ölen sigortalıların cenaze giderleri için ödenir. Kendisi için en az 360 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalıların cenaze giderleri için de ödenmektedir. Cenaze ödeneği; sırasıyla sigortalının eşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine her yıl belirlenen tarife üzerinden verilir.

-Ölüm toptan ödemesi, 5510 sayılı Kanun’un 4/I-a ve 4/I-b bentleri kapsamında ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamadığında, bildirilen veya ödenen uzun vadeli sigorta primlerinin toptan ödenmesidir. Her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısıyla güncellenerek ödenir. Bu ödeme, ölüm aylığı ile karıştırılmamalıdır.

KİMLER ÖLÜM AYLIĞI ALABİLİR?

Ölüm aylığı, ölüm sigortasının sağladığı başlıca sosyal haktır. Sigortalının geride kalan bütün yakınlarına değil yalnızca hak sahiplerine verilir. Bu hak sahipleri; eşi, çocukları, annesi ve babasıdır. Ölüm aylığı, sigortalının ölüm tarihini takip eden aybaşından başlar ve devamında aylık olarak verilir. Geride kalan yakınlar, hak sahibi olma niteliklerini ölüm tarihinden sonra kazanmışlarsa aylık, bu niteliğin kazanıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren başlatılır. Ölüm aylığı, aylığın kesilmesine yol açan sebepler üzerine kesilir; sebebin ortadan kalkmasıyla, müracaat tarihini takip eden aybaşından itibaren yeniden bağlanabilir.

Ölüm aylığı alanlar, genel sağlık sigortası kapsamında kabul edilir ve bu kişiler, prim ödemeksizin genel sağlık sigortası kapsamında tanınan haklardan yararlanabilir.

ÖLÜM AYLIĞI ALMAK İÇİN GEREKEN ŞARTLAR NELERDİR?

Ölen sigortalının eşine aylık bağlanması için, ölüm tarihinde yasal evlilik bağlarının bulunması gereklidir. Sigortalının eşine, çocuklarına da aylık bağlanmış olup olmamasına göre farklı oranlarda aylık bağlanabilir. Dul kalan eşe bağlanan aylık ancak eşin sonradan evlenmesi halinde kesilir. Türk vatandaşlığından çıkma/çıkarılma halinde de aylık kesilecektir.

Dul aylığı bağlananların çalışmaya başlaması 5510 sayılı Kanunun 4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c statüsünde olursa, aylıkları kesilmez ancak aylık oranları çalışma statülerine göre değişir. Fakat hangi sigorta kapsamında çalıştığına bakılmaksızın çalışmaya başlayanların çalışmaları karşılığında aldıkları ek/ilave ödemeleri, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren kesilir.

Ölen sigortalının kız çocukları varsa bunlara aylık bağlanabilmesi için bekâr olmaları ve kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olmaları şartları aranır. Erkek çocukları için ise evli olmalarına bakılmaksızın; yükseköğrenim görmeleri halinde 25 yaşını doldurmamaları, ortaöğrenim görmeleri halinde 20 yaşını doldurmamaları ve herhangi bir eğitim kurumunda öğrenim görmemeleri halinde 18 yaşını doldurmamış olmaları aranır.

Bunlara ilaveten ölen sigortalının geride kalan çocuklarına ve eşine aylık bağlanması için, bu kişilerin Kanun’un 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmıyor olmaları ve bu kişilere kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması gerekmektedir.

Ölen sigortalının anne ve/veya babası 65 yaşın altında ise, ölenin hak sahibi eşi ve çocuklarından geriye aylıktan hisse artması gelir bağlanabilmesi için zorunludur. Eğer anne ve/veya babanın her türlü kazanç ve irattan elde etmiş oldukları gelirleri, asgari ücretin net tutarından az ise aylık bağlanabilecektir. Yine anne ve/veya babaya ölüm aylığının bağlanması, diğer çocuklarından hak kazanılan gelir/aylıklar hariç olmak üzere, başka gelir ve/veya aylık bağlanmamış olmasına bağlıdır. Anne ve/veya baba 65 yaşın üstünde ise, artan hisseye bakılmaksızın, anne ve/veya babaya hisseleri olmasa dahi ölüm aylığı bağlanabilir.

ÖLÜM AYLIĞI İLE ÖLÜM GELİRİ AYNI ŞEY MİDİR?

Ölüm geliri, iş kazası veya meslek hastalığı gibi kısa vadeli sigortaların sağladığı haklardan biridir. İş kazası veya meslek hastalığı neticesinde ya da sürekli iş göremezlik geliri almaktayken ölen sigortalıların hak sahiplerine tanınır. Dolayısıyla ölüm geliri, uzun vadeli ölüm sigortası kapsamında sağlanan ölüm aylığı ile karıştırılmamalıdır. Çünkü ikisi aynı şeyi ifade etmemektedir.

Olgun Hukuk-Av.Ümit Olgun

İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Departmanı

Stj. Av. Hilal Nur Sayman

DETAYLI BİLGİ İÇİN

TELEFON VE WHATSAPP:+90 (553) 048 68 12

MAİL ADRESİ: olgunhukukburosu@gmail.com