2011 yılından bu yana komşu ülke Suriye'de varlığını sürdüren iç savaş, Suriye Vatandaşlarının kitlesel olarak göçüne yol açmış ve bu durum ülkemizde pek çok yabancıya ev sahipliği yapma sonucunu doğurmuştur. Söz konusu kitlesel göç hareketi; ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel anlamda pek çok değişikliğin doğmasına neden olmuştur. Uzun yıllar ülkemizde kalan Suriyeli göçenlerin hukuksal statüsü, vatandaşlık kazanıp kazanamayacağı; Türkiye topraklarında doğan çocukların vatandaş olup olamayacağı gibi hususlar tartışılmaktadır. Biz bu yazımızda Suriyeli göçenlerin hukuki statüsü bağlamında, Türk Vatandaşlığı alabilme şartlarını değerlendireceğiz.

Suriyeli Göçenlerin Hukuksal Konumu

Her şeyden önce bir olguya uygulanacak olan hukuk kurallarının saptanabilmesi için söz konusu olgunun hukuksal statüsü belirlenmesi, hukuki nitelendirmesinin yapılması elzemdir. Bu nedenle her şeyden önce Suriyeli göçenlerin hukuken nasıl nitelendirildiğini ortaya koymak gerekir.

6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu'nun (YUKK) 91. maddesi ve Geçici Koruma Yönetmeliğinin Geçici 1. maddesi gereği, kitlesel olarak ülkemize gelmiş olan Suriyelilerin hukuki statüsü "geçici koruma statüsü" olarak kabul edilmektedir. Geçici koruma statü; "mültecilik", "şartlı mültecilik", "ikincil koruma" statülerinden farklı değerlendirilmektedir. Bu nedenle Suriyelilerin hukuken mülteci olduğunu kabul etmek mümkün değildir.

5543 Sayılı İskan Kanunu'nun 3. maddesi gereği, yalnızca Türk soyundan gelenler ve Türk kültürüne bağlı olanlar "göçmen" olarak kabul edildiği için, Suriye'den göçenlerin göçmen olarak kabul edilmesi mümkün değildir.

Suriyelilerin Vatandaşlık Başvurusunda Bulunması Mümkün Müdür?

Türk Vatandaşlığının Kazanılması başlıklı yazımızda, genel olarak idari mercilere başvuru yapmak suretiyle Türk Vatandaşlığının kazanılma şartlarını değerlendirmiştik. Söz konusu şartların incelenmesiyle, geçici koruma statüsüne haiz Suriyeli birinin Türk vatandaşlığına başvuru yaparak vatandaşlığı kazanması mümkün görünebilir. Ancak bu husus kamu düzeni ve kültürel açıdan olumsuz sonuçlar doğurabileceğinden, Geçici Koruma Yönetmeliği'nin 25. maddesi gereği, geçici koruma statüsündeki Suriyelilere vatandaşlık başvurusu yapma hakkı doğrudan sağlanmaz. Bununla birlikte farklı hukuki statülerin varlığı halinde, Suriyelilerin vatandaşlık başvurusunda bulunmaları mümkün olabilmektedir. Yazımızın devamında bu hususa ilişkin açıklık getireceğiz.

Türkiye'de Doğan Suriyeli Çocukların Vatandaşlık Durumu

Kamu Denetçiliği Kurumu'nun 2018 tarihinde yayımlamış olduğu, "Türkiyedeki Suriyeliler" isimli özel raporunda; 2011-2017 yılları arasında Türkiye'de 276.158 Suriyeli bebek dünyaya gelmiştir.(www.ombudsman.gov.tr/document/raporlar/ozel_raporlar/suriye_rapor/) İçişleri Bakanı'nın 19 Eylül 2019 tarihinde yapmış olduğu açıklamada ise 450 bin civarında Suriyeli çocuğun doğduğu belirtilmişti. Türkiye'de doğan Suriyeli çocukların Türk Vatandaşı olup olamayacağı sorununu tartışmaya açmıştır.

5901 Sayılı Kanun'un 8. maddesi, "Türkiye'de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı doğumla herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumdan itibaren Türk vatandaşıdır. " ifadesiyle açıkça Türkiye'de doğup vatansız statüde olan çocukların Türk Vatandaşı olacağını hüküm altına alır. Bu kapsamda hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmayan ve Türkiye'de doğmuş çocuklara vatandaşlık verilmektedir.

İfade edildiği üzere Suriyeli çocukların vatandaş olarak kabul edilip edilmemesinde belirleyici husus çocukların vatansız olup olmadığının değerlendirilmesidir. YUKK'a göre hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmayan yabancılar vatansız kabul edilmektedir. Bu nedenle Türkiye'de doğan Suriyeli çocukların vatansız olarak değerlendirilip değerlendirilmemesi, Suriye Arap Cumhuriyeti Devleti Hukukuna göre belirlenecektir.

İçişleri bakanlığından yapılan açıklamaya göre 30 Aralık 2019 tarihine dek 57 bin Suriyeli çocuğa vatandaşlık verilmiştir.

Suriyelilerin Yatırım Yoluyla Türk Vatandaşlığı Kazanması

Türk hukukuna göre vatandaşlığın kazanımı çeşitli yollarla mümkün olabilir. Ancak kural olarak Suriyelilerin, geçici koruma statüsüne sahip olmaları nedeniyle doğrudan vatandaşlık başvurusunda bulunamayacaklarını belirtmiştik. Tüm bunların dışında, yatırımı teşvik amacıyla şu şartlardan birinin varlığı halinde Suriyelilere Türk Vatandaşlığı verilmesinin önü açıktır:

a) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirdiği Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca tespit edilen,

b) En az 50 kişilik istihdam oluşturduğu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca tespit edilen,

c) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında mevduatı üç yıl tutma şartıyla Türkiye’de faaliyet gösteren bankalara yatırdığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca tespit edilen,

d)En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında Devlet borçlanma araçlarını üç yıl tutmak şartıyla satın aldığı Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit edilen.

e) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında gayrimenkul yatırım fonu katılma payı veya girişim sermayesi yatırım fonu katılma payını en az üç yıl elinde tutma şartıyla satın aldığı Sermaye Piyasası Kurulunca tespit edilen

Suriyelilerin Türkiye'ye Entegrasyon Süreci

Yukarıda yaptığımız açıklamalar ışığında, görünürde Suriyelilerin Türk vatandaşlığını kazanmasının önü kapalıdır. Şahsi kanaatimiz; Pakistan'ın daha önceki yıllarda Afgan göçmenlerde yaşadığı tecrübe, yaşanan siyasi gelişmeler, toplumsal şartlar, salgınlar, ekonomik ve kültürel değişimler, Suriyelilerin ülkelerine kitlesel geri dönüşünün çok da mümkün olmadığı yönündedir. Bu nedenle Suriyelilerin bir şekilde Türk toplumuyla entegre olması gerekmektedir. Bugün için kanuni düzenlemeler gereği Suriyelilerin vatandaşlık kazanması pek mümkün görünmese de gelecek 50 yıl içerisinde, Türkiye'de doğan çocukların peyderpey Türk Vatandaşlığı kazanması mümkün görünmektedir.

Sonuç

2011 yılında başlayan Suriye iç savaşıyla birlikte kitlesel göç hareketleri ülkemizde başta vatandaşlık olmak üzere pek çok hususun tartışılması sonucunu doğurmuştur. Bugün için Suriyelilerin kanuni bağlamda vatandaşlık başvurusunda bulunmaları mümkün görünmemektedir. Ancak yukarıda bahsedilen istisnai hallerde ve buna ek olarak Cumhurbaşkanlığı kararıyla  bireysel olarak Suriyelilerin Türk Vatandaşlığı mümkündür. 30 Aralık 2019 tarihine dek bu yollarla verilen vatandaşlık sayısı Toplam 110 bin kişidir. Yaşanan siyasi gelişmeler ve üst düzey devlet yetkililerince yapılan açıklamalar, yeni doğan Suriyeli çocuklara vatandaşlık verilme eğilimi olduğunu göstermektedir.

Olgun Hukuk- Av. Ümit OLGUN

Tazminat-İdare-Ceza Hukuku Departmanı

Av. Rabia Kıraç

Stj. Av. Mücahit Kaynarc